भारत सरकार व राज्य सरकारे सामाजिक वनीकरणासाठी विविध योजना राबवतात. या योजना पर्यावरण संवर्धन, वनस्पतींनी भरलेली जमीन वाढवणे, जैवविविधता टिकवणे, आणि ग्रामीण लोकसंख्येला रोजगाराच्या संधी उपलब्ध करून देणे यावर केंद्रित असतात. खाली काही महत्त्वाच्या योजनांची थोडक्यात माहिती दिली आहे.
1. राष्ट्रीय ग्रामीण रोजगार हमी योजना (NREGA)
उद्दिष्ट: ग्रामीण भागातील बेरोजगारांना रोजगार उपलब्ध करून देणे.
संबंध व सामाजिक वनीकरण: या योजनेतून वृक्षलागवड प्रकल्प राबवले जातात, जसे की सार्वजनिक जागांवर झाडे लावणे, पाणलोट क्षेत्र सुधारणा आणि बागायती निर्मिती.
लाभ: रोजगारासोबतच स्थानिक लोकसंख्येच्या सहभागातून वनाच्छादन वाढते.
2. हरित भारत अभियान (Green India Mission)
उद्दिष्ट: देशातील वनाच्छादन व जैवविविधता वाढवणे.
सामाजिक वनीकरण: लोकसहभागातून वृक्षलागवड करून जमीन सुधारणा व स्थानिक हवामान अनुकूलता वाढवणे.
लाभ: निसर्गाचे संरक्षण, कार्बन संचयन, आणि दुष्काळ-प्रवण क्षेत्रांचा विकास.
3. सामाजिक वनीकरण योजना (Social Forestry Scheme)
उद्दिष्ट: सामान्य लोकांचा वनीकरणात सहभाग वाढवणे.
घटक:रोडसाइड, रेल्वे ट्रॅकजवळ, व खाजगी जमिनीवर वृक्षलागवड.
इंधन लाकूड, चारा, फळे आणि लाकूड देणाऱ्या झाडांचे संवर्धन.
लाभ: स्थानिक समुदायांना लाकूड, इंधन, व चारा मिळतो तसेच पर्यावरणीय संतुलन राखले जाते.
4. महाराष्ट्रातील विशेष सामाजिक वनीकरण योजना…
वन महोत्सव: वन विभाग व स्थानिक लोकांच्या सहकार्याने मोठ्या प्रमाणात वृक्षलागवड केली जाते.
वनधन योजना: आदिवासी व ग्रामीण भागात लोकांना रोजगारासाठी औषधी वनस्पती व वनोपजांचे संवर्धन व प्रक्रिया केली जाते.
पाणलोट क्षेत्र विकास: गावांमध्ये जलसंवर्धन व वृक्षलागवडीचे प्रकल्प राबवले जातात.
5. वनबंधू कल्याण योजना
उद्दिष्ट: आदिवासी समुदायांचा विकास आणि जंगलांशी त्यांचे संबंध सुधारणे.
लाभ: वनव्यवस्थापनात आदिवासींच्या हक्कांची जाणीव ठेवून रोजगार आणि संसाधने उपलब्ध करून देणे.
6. राष्ट्रीय सामाजिक वनीकरण प्रकल्प (NSFP)
उद्दिष्ट: सामाजिक वनीकरणाला गती देण्यासाठी केंद्र सरकारची मदत.
कार्य:
सार्वजनिक जमिनींवर झाडे लावणे.
ग्रामीण गरजांसाठी इंधन लाकूड व चाऱ्याची व्यवस्था करणे.
7. वनराई योजनेचा सहभाग
वनराई बंधारे: ग्रामीण भागात जलसंधारणासाठी व वृक्षलागवडीसाठी लोकसहभागातून बंधारे बांधणे.
लाभ: पाणी साठा वाढल्याने वृक्षलागवडीला गती मिळते.
8. “वन नेशन, वन ट्री” मोहीम (ताज्या उपक्रमांतर्गत)
उद्दिष्ट: प्रत्येक व्यक्तीने किमान एक झाड लावावे आणि त्याची काळजी घ्यावी.
प्रोत्साहन: शाळा, महाविद्यालये, आणि सरकारी कार्यालयांमध्ये सहभाग वाढवणे.
सामाजिक वनीकरणाचे फायदे
पर्यावरण संवर्धन: मृदा धूप टाळणे, कार्बन डायऑक्साइड शोषणे.
ग्रामीण अर्थव्यवस्था: रोजगाराच्या संधी, चारा व इंधन उपलब्धता.
जैवविविधता संरक्षण: स्थानिक प्रजातींचा विकास.
जर तुम्हाला कोणत्या विशिष्ट योजनांविषयी अधिक माहिती हवी असेल तर सामाजिक वन विभागाच्या कार्यालयाशी संपर्क साधा किंवा त्यांच्या वेबसाइटला भेट द्या.
